Το θέμα της εβδομάδας: αυτο- και ετερο- προσδιορισμός

Αυτό το θέμα το γυρόφερνα καιρό, αλλά νομίζω πώς τώρα ήρθε τελικά η ώρα του: αυτοπροσδιορισμός και ετεροπροσδιορισμός -και τι είναι τελικά αυτά τα δυο;

Ο καθένας από εμάς έχει μια εικόνα, μια ‘ερμηνεία’ για το ποιος είναι, για την ταυτότητά του. Με απλά λόγια, εάν αυτός ο ‘προσδιορισμός του εαυτού’ βασίζεται σε στοιχεία που πηγάζουν από τις αρχές του ίδιου του ατόμου, τότε μπορούμε να μιλάμε για ‘αυτοπροσδιορισμό’. Εάν όμως οι ενέργειές μας καθορίζονται από τις απόψεις και τις κινήσεις των άλλων, ως μια αντίδραση σε αυτές, τότε μιλάμε για ‘ετεροπροσδιορισμό’. Όλα καλά ως εδώ. Το θέμα της εβδομάδας λοιπόν ξεδιπλώνεται μέσα από κάποιες πτυχές που αφορούν στο αυτo- και τον ετερο-προσδιορισμό και είναι οι εξής:

1. Για την αναζήτηση της ευτυχίας

Η απίστευτα ήρεμη αυτή γυναίκα, η Gen Kelsang Nyema,  ξεκινάει την ομιλία της με 3 ερωτήσεις προς το κοινό: 1. Είναι μια όμορφη μέρα αυτή για σένα; 2. Γιατί; και 3. Αύριο θα προτιμούσες να έχεις μια καλή ή μια κακή μέρα;

Η τελευταία ερώτηση, όπως λέει και η ίδια, είναι η πιο εύκολη, σωστά; Το αν θα είναι μια μέρα ‘καλή΄ωστόσο εξαρτάται κυρίως από το πώς απαντάμε στο γιατί. Και αυτό διότι, αν το πώς θα είναι η μέρα μας εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, τότε η ευτυχία μας, όπως είναι φυσικό, δεν μπορεί να είναι σταθερή, εφόσον δεν μπορούμε να ελέγξουμε τους παράγοντες αυτούς που είναι έξω από εμάς. Σε ένα ωραίο παράδειγμα που αναφέρει ως κάτι που συνηθίζει να λέει ο δάσκαλός της, το μυαλό μας είναι σαν ένα μπαλόνι στον άνεμο. Η ευτυχία μας επαφίεται στις συνθήκες, στους ανέμους, και έτσι παρασύρεται από ‘δώ και από ‘κει, αλλάζοντας συνεχώς.

Επομένως, για να είμαστε ευτυχισμένοι, θα πρέπει να πάψουμε να “outsourcing our happiness” όπως αναφέρει, δηλαδή να την αποδίδουμε σε κάτι που βρίσκεται έξω από εμάς. Επίσης να πάψουμε να κατηγορούμε τους άλλους ή κάτι άλλο για το ότι μπορεί να μην είμαστε ευτυχισμένοι. Και για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει συνειδητά να καλλιεργούμε μια πηγή γαλήνης και ευτυχίας που βρίσκεται μέσα μας. Εξάλλου, αν το μυαλό μας είναι σε σύγχυση τότε ακόμη και με καλές περιστάσεις δεν θα είμαστε ευτυχισμένοι. Διότι δεν έχει σημασία το τι συμβαίνει, αλλά το πώς ανταποκρινόμαστε σε αυτά. Πώς το κάνει κανείς αυτό; Η αγαπητή μας ομιλήτρια έχει μία πρόταση με την οποία θα συμφωνήσω: με τον διαλογισμό, τον οποίο περιγράφει όμορφα σαν ‘μία νοητική πράξη όπου συγκεντρώνουμε την προσοχή μας σε ένα γαλήνιο μέρος’. Η ομιλία πράγματι κλείνει με έναν διαλογισμό.

2. Για τον προσδριορισμό της αξίας μας

Η  Valerie Mason-John ξεκινά με μια εξομολόγηση: “Ο μεγαλύτερος εθισμός μου ειναι η αρνητική σκέψη μου”, λέει. “Όχι το κάπνισμα ή το αλκοόλ ή άλλου είδους εθισμοί, αλλά οι σκέψεις μου ότι δεν αξίζω, δεν είμαι αρκετή”. Εξομολογείται ότι στη ζωή της  έπεσε θύμα bullying και ύστερα έμαθε με ευκολία να το κάνει η ίδια στον εαυτό της. Πέρασε μια πολύ σκληρή ζωή και αντιμετώπιζε πάντα την αποθάρρυνση και το ‘δεν μπορείς’. Όπως λέει και η ίδια: “Αν ρωτούσε κάποιος κάποιον από τους ενήλικες που ήταν στη ζωή μου ως παιδί πού θα καταλήξω, κανείς δεν θα πίστευε το πού βρίσκομαι τώρα (συγγραφέας, συν-ιδρύτρια προγραμμάτων απεξάρτησης κλπ.), όλοι πίστευαν ότι θα καταλήξω να είμαι μέρος των γκέτο”. Το χειρότερο βέβαια είναι ότι τους πίστεψε και η ίδια και για ένα πολύ μεγάλο διάστημα πέρασε από καταστάσεις που δύσκολα μπορεί ακόμη και να φανταστεί κανείς πώς θα ήταν για ένα μικρό παιδί: έζησε σε αναμορφωτήρια, στο δρόμο, σε φυλακές για παιδιά και πολλά, πολλά ακόμη.

Πώς όμως έγινε η αλλαγή μέσα της; Η ίδια ομολογεί ότι κάποια στιγμή κουράστηκε να νιώθει θύμα έτσι έπαψε να πιστεύει τις ιστορίες που άκουγε από τους άλλους από μικρή και που μεγαλώνοντας τις έκανε δικές της. Και αυτή είναι και η προτροπή της: σταμάτα να πιστεύεις στις ιστορίες. Είμαστε όλοι μας αδύναμοι απέναντι στις σκέψεις του μυαλού, αλλά είμαστε υπεύθυνοι για το τι κάνουμε με αυτές. Αυτό που η ίδια έκανε ξεκινώντας, είναι το ότι σταμάτησε να ‘δέρνει’τον εαυτό της. Να πιάνεται από μικρά πράγματα και να τα μεγεθύνει. Είπε μέσα της ότι είναι εντάξει που αισθάνεται όπως αισθάνεται, που έχει τις σκέψεις που έχει και όλες αυτές τις αρνητικές ιστορίες. Έμαθε να ανέχεται όπως λέει ΄τον πόνο των σκέψεών της’, ώσπου κάποια στιγμή μπόρεσε να δει ότι έχει την επιλογή να προχωρήσει.

Έμαθε να αποδέχεται τον εθισμό της συνειδητοποιώντας ότι ούτως ή αλλως αυτός είναι αχόρταγος: όσο κι αν αποζητούσε την εκτίμηση, τον σεβασμό και την αγάπη και την αναγνώριση της αξίας της από τους άλλους, ποτέ δεν έφτανε. Γιατί, πολύ απλά, η αξία μας προσδιορίζεται από εμάς, ανεξάρτητα από τους άλλους ή τις συνθήκες. Συνειδητοποίησε ότι είναι αρκετή, ότι αγαπάει τον εαυτό της και το επαναλάμβανε στον εαυτό της καθημερινά. Έδωσε μια άλλη ερμηνεία ακόμη και στις σκέψεις της: για αυτήν ήταν πλέον ένα ‘καμπανάκι’ που  την ειδοποιούσε ότι αισθάνεται εκτεθειμένη και ο εαυτός της χρειάζεται την προσοχή της. Έτσι κάθε φορά που έρχονταν, συγκεντρωνόταν στην αναπνοή της της και έτσι σταδιακά ανακάλυψε μια νέα ευτυχία, ένα νέο είδος ελευθερίας. ‘Μην κάνετε bullying στον εαυτό σας’ είναι το μήνυμά της. Τόσο απλό. Από το 14.29 και μετά μπορείτε να την ακούσετε να κλείνει την ομιλία της απαγγέλοντας ένα ποίημα.

Ας λήξει το post αυτό με μία σκέψη: Ο τρόπος που θα διαλέξεις να προσδιορίσεις την αξία σου σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που θα ζήσεις τη ζωή σου. Η αξία σου δεν σχετίζεται ούτε με την εμφάνιση σου, ούτε με το ποιους γνωρίζεις, το τι επάγγελμα έχεις κλπ. Σχετίζεται με αυτό που είσαι μέσα σου. Μέσα μας, άλλωστε, θα πρέπει να αναζητήσουμε και την ευτυχία-ή μάλλον την ευδαιμονία. Η έννοια της ευτυχίας, συνδέεται με την ‘καλή τύχη’ που μας προσφέρει αγαθά που σχετίζονται με τον κόσμο έξω από εμάς (χρήματα, ωραία εμφάνιση κλπ.), ενώ η ευδαιμονία ( ‘καλή θεότητα’) είναι μια έννοια που συνδέεται με τις ψυχικές αρετές και με την ευθύνη που έχουμε οι ίδιοι να καλλιεργούμε αυτή την πηγή γαλήνης, είναι “η αίσθηση πληρότητας που δημιουργείται όταν αφομοιωνόμαστε σε κάτι πλήρες και μεγάλο, αλλά την ίδια στιγμή το αφομοιώνουμε και μέσα μας”*.

* η φράση από εδώ